Âşık nuri çırağı’nın farklı anlatım ortamlarında derlenen halk hikâyelerinin incelenmesi

Abstract

Âşıklık geleneği kökleri İslamiyet öncesi dönemlere dayanan "Kam, Baksı, Şaman, Ozan" adlı kişilerce icra edilen bir gelenektir. Klasik haline ise 16. yüzyılda ulaştığı kabul edilen bu gelenek günümüzde "Âşık, Halk Ozanı, Saz Şairi, Halk Şairi" denilen sanatçılarca icra edilmektedir. Çalışmamızın odak noktası olan Âşık Nuri Çırağı âşıklık geleneği içerisinde altmış yıla yakın tecrübesiyle gelenek içerisinde önemli bir yere sahip olan âşıklık geleneğinin temsilcileri ve araştırmacıları tarafından kabul görmüş bir "Üstat Âşık" tır. Âşık Nuri Çırağı halk hikâyesi anlatabilen âşıklardandır. Araştırmacılar Türk halk hikâyelerinin kökeninin 15. yüzyıla kadar uzandığını ifade etmektedir. Destan anlatma geleneğinden hikâye ve roman türüne uzanan bu yolda halk hikâyeleri geçiş dönemi eserleri olarak kabul görmüş ve âşıklık geleneği içinde önemli bir yer tutmuştur. Türkiye'de halk hikâyeleri üzerine yapılan çalışmaları incelendiğinde farklı âşıklar tarafından anlatılan halk hikâyelerinin varyantları üzerinde durulup bu varyantlar üzerinden mukayeseli çalışmalar yapıldığı ya da bir âşığın repertuvarında yer alan hikâyelerin farklı metodolojilerle incelendiği görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında bir halk hikâyesinin tek bir âşık tarafından anlatılan versiyonlarının mukayesesi üzerine yapılan çalışma sayısının az olduğu ortaya çıkmaktadır. Performans teoriye göre bir anlatı anı tek ve özeldir. Bu anın tekrarlanması mümkün değildir. Bu sebeple bir halk hikâyesinin tek bir âşık tarafından farklı ortamlarda anlatılmış versiyonlarının her biri ayrı bir performans ortaya koymaktadır. Bu hikâyeler bir varyant olmamakla birlikte incelenmeye değer kıymetli halk edebiyatı ürünleri olarak görülmektedir. Bu amaçla Âşık Nuri Çırağı'dan "Ülker Sultan, Böyle Bağlar, Köroğlu Silistre Kolu, Dadaloğlu, Âşık Nihânî, Sefil Baykuş" adlı usta malı halk hikâyeleri derlendi. Bu hikâyelerin farklı yönlendirilmiş görüşme ortamlarında tarafımızca derlenen on iki benzer metni kayıt altına alındı. Bu çalışmada derlenen hikâyeler "Âşık Mevlüt İhsanî'nin Aşk Konulu Hikâyeleri Üzerine Bir Araştırma (Doğu Kütüphanesi, 2.baskı, 2007, İstanbul)" adlı kitapta yer alan hikâye inceleme yöntemine göre incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Âşıklık geleneği, Âşık Nuri Çırağı, Halk hikâyesi, Benzer metin, Karşılaştırma

The tradition of minstrelsy is a tradition performed by people named "Kam, Baksı, Şaman, Ozan" whose roots go back to pre-Islamic times. This tradition, which is considered to have reached its classic form in the 16th century, is today performed by the artists called " Âşık, Halk Ozanı, Saz Şairi, Halk Şairi ". Âşık Nuri Çırağı , who is the focal point of our study, is a "Üstat Âşık " who is accepted by the representatives and researchers of the minstrelsy tradition, which has an important place in the tradition of minstrelsy with nearly sixty years of experience. Âşık Nuri Çırağı is one of the minstrels who can tell a folk story. Researchers state that the roots of Turkish folk tales date back to the 15th century. On this path from the tradition of telling epics to the tradition of writing stories and novels, folk tales have been accepted as transitional works and have an important place in the tradition of minstrelsy. When we examine the studies on folk tales in Turkey, we see that the variants of a folk story told by different minstrels are emphasized and comparative studies are carried out on these variants or the stories in a minstrels' repertoire are analyzed with different methodologies. From this point of view, it is revealed that the number of studies on the comparison of the versions of a folk tale told by a single minstrel is small. According to performance theory, a narrative moment is unique and special. This moment cannot be repeated. For this reason, each version of a folk tale told by a single lover in different mediums reveals a different performance. We consider these stories as valuable folk literature products that are worth studying, although they are not a variant. For this purpose, we have compiled master-made folk tales named " Ülker Sultan, Böyle Bağlar, Köroğlu Silistre Kolu, Dadaloğlu, Âşık Nihânî, Sefil Baykuş " from Âşık Nuri Çırağı. We recorded twelve versions of these stories, which were recorded at the minstrel's house and compiled in different directed interview environments. The stories we have compiled in this study will be analyzed according to the comparison method in the book " A Research on the Love Stories of Âşık Mevlüt İhsanî (Eastern Library, 2nd edition, 2007, Istanbul) ". Keywords: Minstrel tradition, Âşık Nuri Çırağı, Folk story, Equivalent text, Comparison