Avrupa insan hakları mahkemesi ve anayasa mahkemesi kararları ışığında mahkemeye erişim hakkı

Abstract

Hak arama özgürlüğünün görünüm biçimi olarak mahkemeye erişim hakkı, diğer temel hak ve özgürlüklerin koruyucusu olduğu gibi, hukuk devleti ilkesinin de en önemli teminatlarındandır. Bir devletin hukukun üstünlüğünü hayata geçirebilmesi için, kişilere mahkemeler önünde hak arama imkânını sağlaması ve hakkın kullanımı önündeki engelleri kaldırması gerekir. Hâl böyle iken Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi'ne yapılan başvurular ve neticesinde verilen kararlar göstermektedir ki, bu konuda ülkemizde önemsenmesi gereken problemler vardır. Anayasa Mahkemesi tarafından paylaşılan adil yargılanma hakkına ilişkin ihlâl kararlarının güvencelere göre dağılımına bakıldığında 2012-2018 yılları arasında mahkemeye erişim hakkının %4.4'lük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Yine, 2012-2019 yılları arasında bu oran %5 seviyesindedir. Adil yargılanma ihlallerinin yarısından fazlasının makul sürede yargılanma hakkı kaynaklı olduğu düşünüldüğünde mahkemeye erişim hakkı ihlâllerinin de azımsanamayacak bir orana sahip olduğu söylenebilecektir. Hak arama bilincinin geliştiği bir evreye gelinen günümüzde konunun öneminin daha iyi anlaşılmasıyla birlikte sorunların giderilmesi için adımlar atılmış olsa da hâlen kat edilmesi gereken yolumuz olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada mahkemeye erişim hakkının kişilere sağladığı güvenceler ve hakkın uygulama alanı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi içtihatları çerçevesinde incelenmiştir. Bugüne dek tespit edilen mahkemeye erişim hakkı ihlalleri konu ve sebepleriyle sınıflandırılarak irdelenmiştir. Hak ihlâllerinin giderilmesi için mevzuat ve uygulamada mahkemeye erişimi engelleyen sorunlu alanların tespit edilmesine çalışılmış ve yakın gelecekte yapılması gerekenler konusunda önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: adil yargılanma hakkı, mahkemeye erişim hakkı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi.

The right to access the court as a form of freedom of claim is one of the most important guarantees of the rule of law as well as the protector of other fundamental rights and freedoms. In order for a state to implement the rule of law, it must provide individuals with the opportunity to seek rights before the courts and remove obstacles to the exercise of the right. However, applications to the European Court of Human Rights and the Constitutional Court show that there are problems that need to be considered in our country. When we look at the distribution of the infringing decisions regarding the right to a fair trial shared by the Constitutional Court according to the guarantees, it is seen that between 2012 and 2018, the right to access the court had a share of 4.4%. Again, between 2012 and 2019, this rate is 5%. Considering that more than half of the violations of a fair trial are due to the right to a reasonable trial, it can be said that the violations of the right to access to the court have a proportion that cannot be underestimated. It is understood that although steps have been taken to solve the problems as a result of a better understanding of the importance of the issue, we still have a way to go. In this study, the guarantees provided to individuals by the right of access to the court and the application area of the right were examined within the framework of the case law of the European Court of Human Rights and the Constitutional Court. The violations of the right to access to the court identified to date have been classified and researched for their subjects and reasons. In order to eliminate rights violations, it was tried to identify problem areas that prevent access to the court in legislation and practice and recommendations were made about what should be done in the near future. Keywords: right to a fair trial, right to access to court, ECHR, Constitutional Court.